Mandewila[3] (Mandevilla) – rodzaj roślin należący do rodziny toinowatych. W Polsce rośliny te znane są głównie pod nazwą dipladenii (jest to jeden z synonimów rodzaju Mandevilla). Gatunkiem typowym jest Mandevilla suaveolens Lindl.[4] Do rodzaju Mandevilla należy ok. 200 gatunków roślin występujących głównie w Ameryce Południowej[5].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Większość gatunków to pnącza lub rośliny wijące się. Mają duże kwiaty w postaci trąbki o płatkach korony odwiniętych na zewnątrz. W ich zalążni znajdują się dwa gruczoły i stąd pochodzi nazwa Dipladenia (w języku greckim diplos znaczy podwójny, aden - gruczoł). Ulistnienie naprzewciwległe.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj Mandevilla należy do plemienia Mesechiteae w podrodzinie Apocynoideae z rodziny toinowatych (Apocynaceae)[1][6]

Wykaz gatunków[7]

Storczykowate (Orchidaceae Juss.) – rodzina roślin z grupy okrytozalążkowych obejmująca około 21950–26049 zaakceptowanych gatunków bylin (samożywnych i myko-heterotroficznych), zgrupowanych w 880 rodzajach[2][3]. Jest jedną z dwóch najbogatszych w gatunki rodzin roślin wyższych, na równi z rodziną astrowatych (Asteraceae). Obecnie nie jest rozstrzygnięte, która z tych dwóch rodzin jest liczniejsza, ze względu na ciągłe zmiany w ich klasyfikacji. Jednakże bez względu na dokładną liczbę gatunków storczykowatych – jest ich dwa razy więcej od liczby gatunków ptaków oraz cztery razy więcej od liczby gatunków ssaków. Do najbardziej zróżnicowanych rodzajów należą: bulbofylum (ok. 2000 gatunków), epidendrum (ok. 1500 gatunków), dendrobium (ok. 1400 gatunków) oraz Pleurothallis (ok. 1000 gatunków). W Polsce, w stanie dzikim, występuje około 50 gatunków z 24 rodzajów i wszystkie one podlegają ochronie gatunkowej.

Stosunkowo nieliczni przedstawiciele rodziny mają znaczenie użytkowe, jak np. wanilia płaskolistna (Vanilla planifolia). Bardzo rozpowszechniona jest jednak uprawa wielu gatunków jako roślin ozdobnych. W wyniku rozwoju hodowli storczykowatych od XIX wieku, ogrodnicy stworzyli ponad 100 tysięcy różnych odmian ozdobnych, w tym wiele mieszańców, także międzyrodzajowych. Rośliny z rodziny storczykowatych o efektownych i oryginalnych kwiatach są potocznie nazywane orchideami. Popularne w uprawie jako rośliny doniczkowe są storczyki z rodzajów falenopsis i cymbidium, poza tym katleja, celogyne, dendrobium, miltonia, odontoglossum, oncidium i pafiopedilum[4].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Nazwa pochodzi z języka greckiego ὄρχις (órkhis), które oznacza jądra, i nadana została tym roślinom z powodu kształtu ich korzeni (u niektórych przedstawicieli)[5][6]. Karol Linneusz sklasyfikował rodzinę jako Orchidaceae. Orchidea została oficjalnie przedstawiona w 1845 roku przez botanika Johna Lindleya w School Botany, z powodu błędnej próby wyodrębnienia trzonu (orchis) z łacińskiego słowa Orchidaceae.

Grecki mit o orchidei wyjaśnia powstanie tej rośliny. Orchis, syn nimfy oraz satyra, natknął się na festiwal Dionizosa (Bachus) w lesie. W czasie tego festiwalu wypił za dużo trunków i próbował zgwałcić kapłankę Dionizosa. Za tę zniewagę został rozszarpany na kawałki przez Bachanalian. Jego ojciec modlił się do bogów o jego odkupienie, jednakże ci - zamiast przywrócenia go do życia - przemienili go w kwiat. Te kwiaty wcześniej były nazywane Orchis, Satyrion (Satyrion femina).

Zasięg[edytuj | edytuj kod]

Storczykowate są rodziną kosmopolityczną, występującą w prawie każdym środowisku oprócz lodowców i na wszystkich kontynentach, z wyjątkiem Antarktydy. Największe zróżnicowanie gatunkowe storczyków występuje w strefie tropikalnej, zwłaszcza w Azji, Ameryce Południowej oraz Ameryce Środkowej. Można je znaleźć także poniżej koła podbiegunowego w południowej Patagonii. Dwa gatunki Nematoceras występują na Wyspie Macuarie poniżej południowego równoleżnika 54°.

Poniższa lista przedstawia zróżnicowanie rodzajowe różnych obszarów:

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja rodziny według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Klad bazalny (najstarsza linia rozwojowa) w rzędzie szparagowców Asparagales w obrębie jednoliściennych.

Pozycja filogenetyczna rodziny w obrębie rzędu szparagowców:

←
 

storczykowate Orchidaceae
 
 
 
 

Boryaceae
 
 
 

Blandfordiaceae
 
 
 

Lanariaceae
 
 
 

asteliowate Asteliaceae
 
 

przyklękowate Hypoxidaceae
 
 
 
 
 
 
 
 

Ixioliriaceae
 
 

Tecophilaeaceae
 
 
 
 

Doryanthaceae
 
 
 

kosaćcowate Iridaceae
 
 
 

Xeronemataceae
 
 
 

złotogłowowate Asphodelaceae
 
 
 

amarylkowate Amaryllidaceae
 
 

szparagowate Asparagaceae
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Pozycja rodziny w systemie Reveala (1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd storczykowce (Orchidales Raf), podrząd Orchidineae Rchb., rodzina storczykowate (Orchidaceae Juss.)[7].

Pozycja rodziny w systemie Cronquista (1981)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), klasa jednoliścienne (Liliopsida Scop. 1760), podklasa Liliidae, rząd storczykowce.

Podział rodziny według Angiosperm Phylogeny Website[1]

 

storczykowate
 

Apostasioideae
 
 
 

waniliowe Vanilloideae
 
 
 

obuwikowe Cypripedioideae
 
 
 

epidendronowe Epidendroideae
 
 

storczykowe Orchidoideae
 
 
 
 
 
Podrodzina Apostasioideae Horaninov
 Osobny artykuł: Apostasioideae.

Należą tu tylko dwa rodzaje – Apostasia i Neuwiedia obejmujące 16–17 gatunków występujących głównie w Azji południowo-wschodniej.

Podrodzina waniliowe Vanilloideae Szlachetko
 Osobny artykuł: waniliowe.

Obejmuje 180 gatunków skupionych w 15 rodzajach, występujących na wszystkich kontynentach w strefie tropikalnej oraz w strefie umiarkowanej we wschodniej części Ameryki Północnej i Azji. Najbardziej zróżnicowane rodzaje to wanilia (Vanilla) – 100 gatunków oraz Epistephium – 12 gatunków. Najważniejszym gatunkiem użytkowym jest wanilia płaskolistna (V. planifolia), której owoce są używane jako przyprawa (tzw. laski wanilii).

Podrodzina obuwikowe Cypripedioideae Kosteletzky
 Osobny artykuł: obuwikowe.

Należy tu 130 gatunków skupionych w 5 rodzajach występujących w strefie umiarkowanej półkuli północnej oraz w tropikach Azji południowo-wschodniej i Ameryki Południowej. W Europie środkowej jedynym przedstawicielem jest obuwik pospolity (Cypripedium calceolus).

Podrodzina epidendronowe Epidendroideae Kosteletzky
 Osobny artykuł: epidendronowe.

Grupa składająca się z ok. 650 rodzajów liczących ok. 18 tysięcy gatunków występujących na wszystkich kontynentach. Zaliczane tu rośliny są często epifityczne, nierzadko myko-heterotroficzne. Przedstawicielami w polskiej florze są: buławnik (Cephalanthera), kruszczyk (Epipactis), gnieźnik (Neottia), storzan (Epipogium), żłobik (Corallorhiza), lipiennik (Liparis), wyblin (Malaxis), listera (Listera), gołek (Leucorchis). Do tej podrodziny należy też szereg rodzajów storczyków często uprawianych, takich jak: falenopsis (Phalaenopsis), katleja (Cattleya), dendrobium (Dendrobium), cymbidium (Cymbidium), zygopetalum (Zygopetalum).

Podrodzina storczykowe Orchidoideae Eaton
 Osobny artykuł: storczykowe.

Grupa składająca się z 208 rodzajów liczących ok. 3755 gatunków, występujących na wszystkich kontynentach z wyjątkiem obszarów okołobiegunowych i pustyń. Zaliczane tu rośliny są sympodialne, bardzo rzadko myko-heterotroficzne, częste są bulwy na korzeniach lub łodydze. Przedstawicielami w polskiej florze są: tajęża (Goodyera), kręczynka (Spiranthes), koślaczek (Anacamptis), kukułka (Dactylorhiza), gółka (Gymnadenia), miodokwiat (Herminium), kukuczka (Neottianthe), dwulistnik (Ophrys), storczyk (Orchis), podkolan (Platanthera), storczyca (Traunsteinera), potrostek (Chamorchis), ozorka (Coeloglossum).

Rodzaje[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Systematyka storczykowatych.
 Osobny artykuł: Lista rodzajów storczykowatych.

Achimenes, ognipłon (Achimenes) – rodzaj roślin z rodziny ostrojowatych (Gesneriaceae). Obejmuje 22 gatunki występujące w tropikach Ameryki Południowej i Środkowej. Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne (np. A. erecta)[3].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Przedstawiciel rodziny ostrojowatych (Gesneriaceae) należącej do rzędu jasnotowców (Lamiales) reprezentującego dwuliścienne właściwe[1].

Wykaz gatunków[4]
  • Jesteś tutaj:  
  • Start
  • Kwiaty Ameryki Południowej